Các hiệp định thương mại tự do- Cơ hội nào cho nông sản Việt?

Đẩy mạnh nâng cao chất lượng nông sản Việt Nam sẽ có nhiều cơ hội vào thị trường EU và các nước tham gia CPTTP.

Hiệp định Đối tác toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) mà Việt Nam là 1 trong 11 quốc gia tham gia ký kết đã chính thức có hiệu lực. Hiệp định Thương mai tự do Việt Nam- Liên minh Châu Âu (EVFTA) đã được ký kết (chờ phê chuẩn). Vậy cơ hội, thử thách nào đối với nông sản Việt?

Đó là câu hỏi lớn thu hút sự quan tâm của nông dân, doanh nghiệp lẫn cơ quan quản lý thời gian qua. Đây cũng là chủ đề “nóng” được thảo luận tại hàng loạt các hội nghị, hội thảo do Bộ Nông nghiệp- PTNT, Bộ Công thương, Trung ương Hội Nông dân Việt Nam, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức trong thời gian gần đây.

Cơ hội đi kèm thách thức

Bộ trưởng Bộ Công thương Trần Tuấn Anh cho biết: Hiện Việt Nam đã ký tham gia 16 hiệp định thương mại tự do cả song phương lẫn đa phương.

Những hiệp định thương mại tự do thế hệ mới này có tiêu chuẩn rất cao đối với nhiều lĩnh vực: kinh tế, thương mại, xã hội, môi trường.

Tác động của hội nhập kinh tế đã tác động trực tiếp đến từng ngành, từng lĩnh vực, doanh nghiệp và đời sống của người dân. Việt Nam đã vươn lên trở thành một trong những nền kinh tế mở cửa hội nhập sâu rộng với nền kinh tế thế giới.

Lấy ví dụ ngành nông nghiệp Việt Nam đã vươn lên trở thành quốc gia xuất khẩu hàng đầu thế giới: cà phê đứng hàng thứ 2, gạo hàng thứ 3, đồ gỗ hàng thứ 5. Các hiệp định thương mại tự do (FTA) chính là cơ hội để Việt Nam nâng cao chất lượng sản phẩm trong đó có sản phẩm nông sản nhằm gia tăng tính cạnh tranh và giá trị xuất khẩu.

Chia sẻ về cơ hội của nông sản Việt Nam khi tham gia các FTA, ông Trần Công Thắng- Phó Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn (Bộ Nông nghiệp- PTNT) cho hay: Khi tham gia các FTA thế hệ mới, đặc biệt với CPTPP, EVFTA, nông nghiệp Việt Nam có rất nhiều cơ hội phát triển.

Tuy nhiên, tùy từng ngành mà cơ hội này là khác nhau. Ví dụ các mặt hàng trái cây, thủy sản, đồ gỗ và lâm sản có lợi thế cạnh tranh rất cao, tiếp đến là một số sản phẩm khác cũng có lợi thế cạnh tranh tốt: tiêu, điều, cà phê.

Ngược lại, những sản phẩm chăn nuôi của chúng ta sẽ bị cạnh tranh, cụ thể là sản phẩm thịt bò, thịt gà sẽ bị cạnh tranh gay gắt ngay chính trên “sân nhà”.

Theo ông Lương Hoàng Thái- Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công thương): Các FTA tác động trực tiếp đến lĩnh vực nông nghiệp: thị trường, xuất nhập khẩu.

Các FTA thế hệ mới đều có điều khoản cam kết mở cửa thị trường cắt giảm thuế quan, mức thuế đều được đưa về 0% (có loại hàng hóa mức thuế về 0% ngay sau khi hiệp định có hiệu lực có loại mức thuế trên được áp dụng theo lộ trình của nước tham gia ký kết). Hiệp định FTA ngày càng có nhiều hàng rào phi thuế quan (còn gọi hàng rào kỹ thuật).

Cụ thể đối với lĩnh vực nông nghiệp, hàng rào phi thuế quan chính là các quy định về vệ sinh an toàn thực phẩm. Vì vậy, nông sản xuất khẩu vào được các thị trường này phải đáp ứng được các quy định này.

Ông Hong Sun- Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Hàn Quốc tại Việt Nam- chia sẻ: “Chúng tôi xuất khẩu trái cây nông sản Việt Nam vào Hàn Quốc, Mỹ chủ yếu là dừa, thanh long. Tuy nhiên, việc xuất khẩu vẫn gặp khó khăn do vẫn thiếu cơ sở chiếu xạ, đặc biệt cơ sở chiếu xạ được phía Mỹ chấp thuận.

Hiện ở Việt Nam mới chỉ có một cơ sở chiếu xạ duy nhất ở miền Nam được Mỹ chấp thuận. Để tăng cơ hội, tạo điều kiện thuận lợi cho nông sản Việt Nam, trong đó có sản phẩm trái cây thì Việt Nam phải có các cơ sở chiếu xạ.

Một hạn chế nữa là Việt Nam có rất nhiều loại nông sản tốt- đặc biệt là trái cây của Việt Nam- nhưng chưa có thương hiệu nên giá trị xuất khẩu đem lại chưa cao.

Xuất khẩu nông sản tươi, giá trị gia tăng chưa nhiều, khó cho vận chuyển, bảo quản, chi phí vận chuyển ở Việt Nam hiện còn rất cao so với Hàn Quốc và một số quốc gia khác do logictis chưa được tốt”.

Việc nâng cao chất lượng nông sản, đặc biệt vấn đề đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm trở thành một trong vấn đề “sống còn” của ngành nông nghiệp khi nền kinh tế của Việt Nam ngày càng mở cửa hội nhập sâu, rộng với nền kinh tế thế giới thông qua việc ký kết, tham gia các FTA.

Điều này đã được “Tư lệnh ngành nông nghiệp”- Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp- PTNT Nguyễn Xuân Cường cảnh báo: “EVFTA, CPTPP là những hiệp định thương mại tự do thế hệ mới. Nông sản Việt Nam hiện đã xuất khẩu tới 190 quốc gia và vùng lãnh thổ. Tuy nhiên, nếu chúng ta không đổi mới, quyết tâm nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm, tăng tính cạnh tranh trên thị trường thì sản phẩm nông sản Việt Nam có thể thua ngay trên sân nhà”.

Để khai thác tốt lợi ích các FTA thế hệ mang lại

Bà Nguyễn Thị Thu Trang- Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập (Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam)- chia sẻ:

Tham gia các FTA cũng giúp Việt Nam cải thiện môi trường kinh doanh và thu hút đầu tư nước ngoài vào nông nghiệp, đặc biệt vào công nghệ chế biến; nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp Việt Nam nhờ tiếp cận tốt hơn với công nghệ, cải thiện năng lực quản lý, khả năng tự đổi mới của doanh nghiệp.

“Trong khuôn khổ hiệp định CPTPP, các nước thành viên cắt giảm trên 48% dòng thuế nông nghiệp về 0% ngay khi hiệp định có hiệu lực và đạt mức trên 60% sau 10 năm. Riêng Úc, New Zealand và Singapore thì hầu hết các dòng thuế nông sản về 0% ngay năm đầu tiên.

Các nước đã có FTA với Việt Nam gồm Úc, New Zealand, Nhật Bản, Hàn Quốc và ASEAN (AANZFTA, VJEPA, ATIGA, VKFTA), hầu hết các dòng thuế cũng sẽ giảm sâu về 0% trong thời gian ngắn. Tuy nhiên, hàng hóa xuất nhập khẩu muốn được hưởng ưu đãi về thuế, phi thuế hay hạn ngạch như theo cam kết thì cần phải đáp ứng được yêu cầu về quy tắc nguồn gốc xuất xứ”- bà Nguyễn Thị Thu Trang nói.

Bộ trưởng Trần Tuấn Anh phát biểu: Các hiệp định thương mại tự do chính là cơ hội để chúng ta nâng cao năng lực cạnh tranh của sản phẩm, đặc biệt là ngành nông nghiệp Việt Nam.

Trong tất cả các ngành kinh tế lớn của Việt Nam giá trị xuất khẩu mà giá trị trên 1 tỷ USD thì chúng ta có trên 30 ngành hàng; trong số đó, nông nghiệp chiếm một phần lớn.

Tuy nhiên, nông nghiệp vẫn gặp những trở ngại về chất lượng, năng lực cạnh tranh, công nghệ chế biến để đảm bảo tiêu chuẩn kỹ thuật khi tham gia các hiệp định thương mại tự do. Do đó, chúng ta còn nhiều dư địa để triển khai công tác nghiên cứu, tổ chức lại sản xuất, nâng cao năng lực cạnh tranh. 

Sản xuất chế biến cá tra tại TP Cần Thơ.

Các chuyên gia kinh tế lẫn nhà quản lý đều cho rằng để khai thác được lợi thế do các FTA mang lại, trong đó có CPTPP, EVFTA khi hàng rào thuế quan được gỡ bỏ (phần lớn có thuế 0%), nông sản Việt cần phải nâng cao được chất lượng, đặc biệt là đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc.

Vượt qua được “rào cản” kỹ thuật ấy, nông sản Việt mới có thể xâm nhập được thị trường này. Bởi thị trường các nước tham gia EVFTA, CPTPP, trong đó có EU luôn có những tiêu chuẩn rất cao về nông sản.

Điều này được chính người đứng đầu ngành nông nghiệp- Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường nhấn mạnh: Nông sản chất lượng cao, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, truy suất được nguồn gốc thì bán ở đâu cũng được và có cơ hội giành chiến thắng dù thị trường nội địa hay xuất khẩu.

Bài, ảnh: HÀ VĨNH THÁI