Câu thơ hay nhờ dấu phẩy

Nhà thơ Khương Hữu Dụng (sinh năm 1907 tại Hội An- Quảng Nam, mất năm 2005 tại Hà Nội) là tác giả của các tập thơ “Từ đêm mười chín” (1951), “Bi bô” (1985),... Ông còn là một dịch giả thơ cổ, thơ Đường, thơ Tống, thơ Lục Du, thơ chữ Hán của Cao Bá Quát, Nguyễn Trãi, thơ Hồ Chủ tịch.

Ông tinh thông Hán học, dù tuổi cao ông vẫn cố gắng vừa học vừa dịch. Có bài dịch sau 30 năm rồi vẫn trăn trở dịch làm sao cho đúng từ, sát nghĩa đã đành mà còn phải trăn trở cả... cái dấu phẩy. Lúc đương thời ông kể rằng:

Bài thơ “Trường hận ca” của Bạch Cư Dị có 2 câu nổi tiếng:

Trì trì chung cổ sơ trường dạ

Cảnh cảnh tinh hà dục thự thiên”.

Đã có lần cụ Tản Đà dịch 4 câu, riêng 2 câu sau ông Khương Hữu Dụng cho là tuyệt bút:

“Sông Ngân lấp lánh sao thưa

Trời chưa muốn sáng sao chưa sáng trời”

Nhà thơ Khương Hữu Dụng nói: “Ba mươi năm trước tôi đã học theo cách láy của Tản Đà mà chỉ đổi từ “lấp lánh” ra “lấp lóa”:

“Sông Ngân lấp lóa trời như sáng

Muốn sáng mà sao chửa sáng trời”.

Sau này, nhà thơ Khương Hữu Dụng đọc lại, thấy từ “chửa” nặng nề... lại còn phải thêm vào... cái dấu phẩy để làm nổi lên tâm sự của Đường Minh hoàng buồn cho cái đêm cứ kéo dài, trời không chịu sáng:

“Sông Ngân lấp lóa trời như sáng

Muốn sáng mà sao chẳng sáng, Trời?”

Muốn thêm một dấu phẩy vào câu thơ dịch, như nhà thơ Khương Hữu Dụng phải mất ... 30 năm.

Thế mới biết làm thơ đã khó, dịch thơ lại càng khó hơn. Vì không chỉ có dịch cho hay, đúng với nguyên tác, mà chú ý đến cả dấu phẩy. 30 năm dịch rồi, sau dịch lại nhà thơ Khương Hữu Dụng vẫn thấy cần thêm dấu phẩy kia. Quả là khi có dấu phẩy, câu thơ trên hay hẳn lên và ngữ nghĩa cũng sát hơn, tiếng “Trời” dùng riêng nghĩa cô đọng hơn, hàm ý thơ rộng hơn.

Lê Hồng Thiện